Theo định nghĩa của tổ chức y tế thế giới (WHO) thì sức khỏe là một trạng thái thoải mái hoàn toàn về thể chất, tâm thần và xã hội, chứ không phải chỉ là trạng thái không bệnh hay tàn tật. Như vậy sức khỏe nói chung gồm 3 thành phần: thể chất (bao gồm thể lực, thể hình), tâm thần (bao gồm trí tuệ, nghị lực) và xã hội (bao gồm mối quan hệ ứng xử, sự công bằng, bình đẳng và văn minh). Ba thành phần này quan hệ mật thiết với nhau, luôn tác động qua lại với nhau. Bị một bệnh cơ thể nặng, kéo dài thường có các rối loạn tâm thần kèm theo như lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ …ngược lại trong các rối loạn tâm thần đều có các rối loạn cơ thể. Đặc biệt sức khỏe tâm thần và sức khỏe xã hội quan hệ mật thiết với nhau, nên nhiều rối loạn được gọi chung là rối loạn tâm lý – xã hội như nghiện chất, các rối loạn liên quan đến stress, các rối loạn hành vi của thanh thiếu niên…

Sức khỏe tâm thần là một trạng thái không có rối loạn hay dị tật tâm thần mà còn là một trạng thái tâm thần hoàn toàn thoải mái. Một định nghĩa khác “sức khỏe tâm thần là khả năng của bộ máy tâm lý hoạt động một cách hoàn toàn hợp lý, có hiệu quả và đương đầu một cách mềm dẻo trước những tình huống khó khăn mà vẫn có thể tìm lại được sự cân bằng của mình”. Để đánh giá đúng sức khỏe tâm thần, chúng ta đưa ra 6 tiêu chuẩn: thái độ tích cực với bản thân, hiểu được giá trị đích thực của mình, có khả năng làm việc và trao đổi kinh nghiệm của mình với người khác, giữ được sự điêù hòa cảm xúc, phản ứng đúng mức trước các sự kiện, có khả năng tự chủ, tự quyết định được những công việc cần làm, có khả năng hiểu biết được những gì đã xẩy ra trong thực tế xung quanh và có khả năng tạo được mối quan hệ tốt với mọi người, trong gia đình cũng như ngoài xã hội.

Theo thông báo của tổ chức y tế thế giới (WHO) thì trên thế giới cứ 4 người thì có 1 người sẽ 1 hay nhiều rối loạn tâm thần hoặc hành vi trong suốt cuộc đời. Hiện trên thế giới có khoảng 450 triệu có các rối loạn tâm thần, trong đó 120 triệu bệnh nhân trầm cảm, 50 triệu bệnh nhân động kinh và 40 triệu bệnh nhân tâm thần phân liệt, 1 triệu người tự sát…

Ở  nước ta với sự phát triển của nền kinh tế mở cửa, và sự phát triển nhanh của tiến bộ kỹ thuật thông tin đã tác động mạnh mẽ đến sức khỏe tâm thần. Chỉ tính riêng 10 bệnh tâm thần thường gặp là tâm thần phân liệt, trầm cảm, động kinh, rối loạn lo âu, sa sút trí tuệ ở người già, loạn tâm thần sau chấn thương sọ não, chậm phát triển tâm thần, rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên, rối loạn tâm thần do rượu, ma túy thì có khoảng 15 dân số, tương đương với khoảng 13 triệu người. Gần  đây một số nghiên cứu có quy mô nhỏ hơn cho thấy tỷ lệ các rối loạn tâm thần khoảng 20 – 30%. Hiện sức khỏe tâm thần được tổ chức y tế thế giới xếp hạng thứ 4 trong các vấn đề sức khỏe, dự kiến đến năm 2020 sức khỏe tâm thần sẽ được xếp hạng thứ 2 sau các bệnh về tim mạch. Nguyên nhân theo WHO là do những yếu tố sau: điều kiện cuộc sống (nghèo khổ kéo dài), thiếu điều kiện giáo dục, ăn ở, triển vọng công ăn việc làm; công việc quá tải; các thay đổi nhanh chóng về kinh tế xã hội, xung đột chính trị; và ảnh hưởng của thiên nhiên đặc biệt là sau các thảm họa.

Sức khỏe tâm thần được xem như gánh nặng không xác định và giấu mặt, bởi nó gây tổn thất về kinh tế và xã hội với gia đình, cộng đồng và đất nước. Gần đây chúng ta thường xem trên phương tiện thông tin có những bệnh nhân tâm thần gây án khá nhiều cho gia đình, cộng đồng. Bệnh nhân có rối loạn tâm thần sẽ ảnh hưởng  đến hiệu suất công việc, với những rối loạn tâm thần nặng như tâm thần phân liệt thì hầu như ít có thể tiếp tục nghề nghiệp mà chỉ có thể làm được những việc giản đơn. Ngoài ra những bệnh nhân rối loạn tâm thần tùy mức độ còn gây tốn kém khá nhiều cho gia đình xã hội. Hậu quả có thể là tự sát, tổn thất do bệnh nhân phải bỏ việc và chính gia đình bệnh nhân phải chi phí chăm sóc, thất nghiệp, giảm chất lượng cuộc sống của các thành viên trong gia đình

Thêm nữa bệnh nhân rối loạn tâm thần ít được quan tâm, thậm chí còn bị miệt thị với các từ như điên, tâm thần... Theo Tổ chức Y tế thế giới thì tại nhiều cộng đồng bệnh tâm thần  không được coi là một bệnh lý tâm thần mà được xem như là một khiếm khuyết trong tính cách. Chúng ta mới chỉ tập trung chăm sóc được một số bệnh thông thường nhưng với nguốn nhân lực thiếu, hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần còn thiếu và không đồng bộ nên còn hạn chế trong chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Việt nam đã có những nỗ lực đáng kể trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần. Với Chương trình mục tiêu quốc gia về sức khỏe tâm thần, tập trung xây dụng  mô hình chăm sóc sức khỏe dựa vào cộng đồng đã bao phủ 64 tỉnh thành với gần 7.700 xã đạt 49% xã phường, đã lồng ghép sức khỏe tâm thần vào chăm sóc sức khỏe ban đầu. Mạng lưới chăm sóc sức khỏe tâm thần trong cả nước với 33 bệnh viện chuyên khoa tâm thần (trong đó có 2 bệnh viện chuyên khoa khu vực), hàng chục khoa tâm thần trong các bệnh viện đa khoa, trung tâm phòng chống bệnh xã hội. Để bệnh nhân không còn là gánh nặng cho mỗi gia đình và toàn xã hội, dự án bảo vệ sức khỏe tâm thần cộng đồng cần tiếp tục triển khai ở các xã phường còn lại nhằm phát hiện, quản lý và chăm sóc số bệnh nhân chưa được đưa vào quản lý, quản lý tốt số bệnh nhân cũ, lồng ghép hiệu quả công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần vào các chương trình mục tiêu quốc gia khác. Thường xuyên mở các lớp đào tạo, tập huấn kiến thức tâm thần và chương trình tâm thần cộng đồng cấp quốc gia ở các trạm y tế phường xã. Nhiều khóa huấn luyện chuyên môn từ 3 – 6 tháng được mở dành cho cac y bác sĩ tuyến cơ sở, các cơ sở y tế có nhu. Tăng cường sử dụng thuốc chống loạn thần thế hệ mới với nhiều ưu việt so với thuốc chống loạn thần thế hệ cũ (hiện ước tính có khoảng 38% số bệnh nhân rối loạn tâm thần được xử dụng thuốc chống loạn thần thế hệ mới). Cần đặc biệt lưu ý đào tạo nguồn nhân lực nhằm khắc phục tình trạng thiếu trầm trọng (ước tính khoảng 900 bác sĩ chuyên khoa tâm thần). Quan tâm nhiều hơn đến hoạt động giáo dục truyền thông về sức khỏe tâm thần, tránh tư tưởng phân biệt đối xử, coi thường và miệt thị người bệnh. Cần định hướng cụ thể là 100%  các tỉnh, thành phố có bệnh viện chuyên khoa tâm thần. việc xây dựng bệnh viện tâm thần cần dựa vào quy mô dân số, địa lý và quy hoạch rõ ràng. Với các tỉnh đồng bằng dưới 1 triệu dân cần có 1 bệnh viện chuyên khoa tâm thần có quy mô từ 70 – 150 giường, những tỉnh trên 3 triệu dân cần có bệnh viện quy mô 150 – 300 giường. các tỉnh miền núi có dân số dưới 1 triệu dân cần xây 1 bệnh viện từ 50 – 100 giường, và trên 1 triệu dân thì từ 100 -150 giường bệnh.chúng ta cũng cần xây dựng luật hoặc pháp lệnh về sức khỏe tâm thần. Bên cạnh các nỗ lực của ngành y tế  cũng cần sự quan tâm nhiều hơn nữa của nhà nước, bộ y tế và các tổ chức có liên quan thì công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần của nhân dân chắc chắn sẽ có những tiến bộ. hãy chung tay vì sức khỏe tâm thần của mỗi cá nhân và của toàn xã hội./.​