Việt Nam hiện là nước có gánh nặng bệnh lao cao trong khi đó hoạt động phòng chống lao vẫn gặp nhiều khó khăn; đặc biệt là thuốc điều trị bệnh. Để hiểu rõ hơn về những kết quả đạt được cũng như khó khăn và các giải pháp trọng tâm trong hoạt động phòng chống lao thời gian tới, phóng viên TTXVN đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Chống lao quốc gia xung quanh vấn đề này.

* Chương trình Chống lao quốc gia thời gian qua, đặc biệt là năm 2014 đã đạt được những kết quả đáng khích lệ như thế nào, thưa ông?

- Chương trình Chống lao quốc gia thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Đặc biệt năm 2014, Chương trình đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật. Cụ thể là Chương trình vẫn duy trì mục tiêu triển khai công tác chống lao tại 100% số quận, huyện và 100% số xã, phường; tỷ lệ dân số được Chương trình lao tiếp cận đạt 100%.

Mạng lưới chống lao tiếp tục được mở rộng và củng cố. Hiện nay, 44/63 tỉnh, thành phố trên toàn quốc đã thành lập Bệnh viện Lao và bệnh phổi. Đặc biệt, Chiến lược Phòng chống lao đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 đã được Chính phủ phê duyệt và ban hành, phổ biến đến tất cả các địa phương và đơn vị chống lao trên toàn quốc. Nhờ vậy, đến tháng 1/2015 đã có 29 tỉnh, thành lập Ban chỉ đạo triển khai Chiến lược Quốc gia phòng chống lao và 26 tỉnh đã trình phê duyệt thành lập Ban chỉ đạo, 12 tỉnh đã hoàn thiện và được phê duyệt kế hoạch giai đoạn 2015 – 2020.

Chương trình đã xây dựng thành công kế hoạch 5 năm phòng chống lao giai đoạn 2016 – 2020; đồng thời đề xuất viện trợ trình Quỹ Toàn cầu và được Quỹ phê duyệt tài trợ 42 triệu USD cho Chiến lược chống lao giai đoạn 2015 – 2017. Bên cạnh đó, Chương trình đã mở rộng triển khai hoạt động lao kháng đa thuốc; đồng thời, mở rộng kỹ thuật GeneXpert đạt tỷ lệ điều trị thành công cao giúp Việt Nam trở thành 1 trong 5 nước trên thế giới có tỷ lệ điều trị lao đa kháng thuốc khỏi trên 70%.

Năm 2014, Chương trình đã phát hiện được 102.070 bệnh nhân lao các thể; tỷ lệ phát hiện là 111/100.000 dân, đạt 96,3% chỉ tiêu số bệnh nhân các thể phát hiện cả năm (105.960 bệnh nhân). Số bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới phát hiện là 49.844 trường hợp. Tỷ lệ điều trị khỏi bệnh nhân lao phổi AFB (+) mới duy trì ở mức cao (89,9%) đạt mục tiêu đề ra là trên 85%. Đặc biệt, năm 2014, hoạt động phát triển mạng lưới chống lao nhằm tăng cường phát hiện bệnh nhân lao được triển khai tại 36 huyện khó khăn thuộc 9 tỉnh, gồm: Quảng Bình, Hà Tĩnh, Hòa Bình, Bắc Giang, Nam Định, Nghệ An, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Gia Lai...

* Bên cạnh những thành công, Chương trình cũng gặp không ít khó khăn, ông có thể chia sẻ cho cộng đồng hiểu thêm về những khó khăn này không, thưa ông?

- Bên cạnh những thành quả đã đạt được, Chương trình Chống lao quốc gia đang gặp phải nhiều khó khăn do dịch tễ lao ở Việt Nam vẫn còn ở mức cao, xếp thứ 12 trong 22 nước có số bệnh nhân lao cao nhất trên thế giới và xếp thứ 14 trong số 27 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao trên toàn cầu. Đặc biệt, năm 2014, kinh phí Chương trình mục tiêu bị cắt giảm nhiều gây khó khăn cho hoạt động.

Một số đơn vị, địa phương cấp ủy Đảng, UBND các cấp chưa triển khai triệt để Chiến lược, đặc biệt là các đề án hành động của Chiến lược; một số địa phương chưa huy động được cộng đồng, xã hội tham gia vào công cuộc phòng chống lao. Hoạt động phòng chống lao chủ yếu dựa vào nguồn tài trợ của nước ngoài vì vậy không chủ động được nguồn tài chính. Bên cạnh đó, nguồn kinh phí hỗ trợ cho công tác phòng chống lao từ các tổ chức quốc tế và của các nước ngày càng giảm dần trong khi tình hình dịch tễ lao ở nước ta còn cao, một số lượng ca bệnh lao đáng kể trong cộng đồng chưa được phát hiện tiếp tục là nguồn lây bệnh, tình hình lao đa kháng thuốc đang diễn biến phức tạp, diện bao phủ dịch vụ kiểm soát lao kháng thuốc còn thấp.

Ngoài ra, khả năng quản lý lâm sàng, quản lý bệnh nhân lao kháng thuốc tại cộng đồng còn nhiều khó khăn. Việc điều trị lao kháng thuốc ngoài Chương trình cho kết quả điều trị thấp, tỷ lệ bỏ điều trị cao. Đây là nguyên nhân làm gia tăng và khuếch đại tình hình bệnh lao kháng thuốc. Sự hợp tác phát hiện bệnh lao ở trẻ em giữa Chương trình Chống lao quốc gia và các cơ sở nhi khoa ở tỉnh và huyện chưa thường xuyên và chưa hiệu quả; địa bàn triển khai rộng, thiếu cán bộ cả về số lượng và năng lực.

* Hiện nay, vấn đề thiếu thuốc điều trị cho bệnh nhân lao đang được cộng đồng đặc biệt quan tâm. Xin ông cho biết về tình hình cung ứng thuốc lao hiện nay?

- Với sự hỗ trợ kịp thời về ngân sách của Chính phủ và thuốc của Tổ chức cung ứng thuốc toàn cầu (GDF), thách thức lớn nhất của năm 2014 là vấn đề thiếu thuốc cho bệnh nhân đã cơ bản được giải quyết, cung ứng đầy đủ thuốc hàng một và hàng hai. Cụ thể, Chính phủ, Bộ Y tế đã cấp bổ sung 75 tỉ đồng năm 2014 để đảm bảo kinh phí mua 100% nhu cầu thuốc chống lao hàng một.

Việt Nam được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá cao về hoạt động chống lao bài bản, có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ và Bộ Y tế, do đó sẽ được hỗ trợ mạnh mẽ cả về kỹ thuật và kinh phí để sử dụng thuốc chống lao mới. Thuốc mới đầu tiên được Cục Quản lý dược phẩm và thực phẩm Hoa Kỳ phê duyệt và Tổ chức Y tế thế giới hướng dẫn là Bedaquiline (được sản xuất tại Mỹ). Thuốc thứ 2 sắp tới sẽ là Delamanid có nguồn gốc từ Nhật Bản. Tính đến thời điểm hiện tại, Bedaquiline (TMC - 207) là thuốc chống lao mới nhất được giới thiệu ra thị trường sau gần 40 năm. Thuốc đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng và những kết quả ban đầu cho thấy thuốc đã chứng minh được hiệu quả điều trị cao hơn khi so sánh với liệu pháp điều trị lao kháng thuốc chuẩn hiện nay.

Trước tình hình đó, Bộ Y tế đã thành lập Ban chỉ đạo việc sử dụng các thuốc chống lao mới và xây dựng kế hoạch quốc gia cho hoạt động này. Chương trình Chống lao quốc gia Việt Nam đã thực hiện những công tác chuẩn bị đầu tiên cho việc triển khai thí điểm sử dụng thuốc chống lao mới Bedaquiline trong điều trị bệnh nhân lao kháng thuốc như: Xây dựng Hướng dẫn lâm sàng sử dụng Bedaquiline trong điều trị lao kháng thuốc; thuyết minh đề cương nghiên cứu thí điểm sử dụng Bedaquiline tại Việt Nam; chuẩn bị cho hoạt động cảnh giác dược...

* Năm 2015, Chương trình Chống lao quốc gia sẽ tập trung vào những nhiệm vụ chính gì, thưa ông?

- Năm 2015, Chương trình Chống lao quốc gia tiếp tục bám sát 8 nhóm giải pháp mang tính khoa học, đột phá gồm: Giải pháp về chính sách, pháp luật; truyền thông; chuyên môn kỹ thuật và dịch vụ phòng chống bệnh lao; hợp tác quốc tế; cung ứng thuốc và hậu cần kỹ thuật phòng, chống bệnh lao; bảo đảm nguồn tài chính cho công tác phòng, chống bệnh lao; bảo đảm nguồn nhân lực cho công tác phòng, chống bệnh lao; kiểm tra, giám sát.

Năm 2015, Chương trình phòng chống lao quốc gia phấn đấu giảm tỷ lệ số người mắc bệnh lao trong cộng đồng xuống 187/100.000 người dân; giảm số người chết do bệnh lao xuống dưới tỷ lệ 18/100.000 dân; khống chế số người mắc bệnh lao kháng đa thuốc với tỷ lệ dưới 5% trong tổng số người bệnh lao mới phát hiện. Đồng thời, Chương trình phấn đấu đến năm 2015, 100% số bệnh nhân lao được tiếp cận điều trị với công thức điều trị chuẩn của Chương trình và được cung cấp các thuốc chống lao hạng một đầy đủ, đảm bảo chất lượng; tăng cường nghiên cứu áp dụng các thành tựu mới về chẩn đoán, điều trị và dự phòng lao; tăng cường đào tạo cán bộ y tế cơ sở kiến thức về chẩn đoán và điều trị bệnh lao...

* Trân trọng cảm ơn PGS.TS Nguyễn Viết Nhung!