U TRUNG BIỂU MÔ DO TIẾP XÚC VỚI AMIĂNG

TS. Đặng Minh Ngọc

Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường

Amiăng được sử dụng đã hơn 2000 năm, theo tiếng Ý “Amiantus” và tiếng Hy Lạp cổ đại “Asbestos” có nghĩa là “không thể phá huỷ”. Ngay từ thời đó, tác hại của amiăng gây các bệnh về phổi đã được đề cập tới, song các đặc tính kỹ thuật hoàn hảo như “huyền thoại” của nó đã làm cho người ta lơ đi những tác hại nguy hiểm chết người. Đầu tiên amiăng được dùng để làm quần áo khâm niệm cho vua chúa, quần áo cho những người lính cứu hoả, khăn ăn…người Ý làm sạch các loại khăn, áo này bằng cách ném chúng vào đống lửa. Cho tới thời kỳ Cách mạng công nghiệp vào cuối những năm 1800 amiăng được sử dụng rất rộng rãi để sản xuất các vật liệu chống cháy, cách âm, cách nhiệt dùng trong xây dựng, đóng tàu biển, chế tạo vỏ bọc cho các thiết bị chịu nhiệt độ cao (nồi hơi, lò nung), các đường ống ngầm …

Những tác hại của amiăng tới sức khoẻ do người Hy Lạp cổ đại tìm thấy bị lãng quên cho đến đầu thế kỷ XX, người ta thấy tỷ lệ chết do các bệnh phổi rất cao tại những khu vực khai thác amiăng, một số nghiên cứu ở Mỹ năm 1917-1918 cũng thấy rằng nhiều công nhân tiếp xúc với amiăng bị chết khi họ còn rất trẻ.

Ca bệnh Bụi phổi- amiăng được xác định đầu tiên vào năm 1924 tại Anh, ở một phụ nữ tiếp xúc nghề nghiệp với amiăng từ khi 13 tuổi, cô chết năm 33 tuổi. Các bác sĩ tìm ra nguyên nhân của cái chết là do amiăng và đặt tên bệnh là “Asbestosis”. Từ trường hợp này, các nghiên cứu đã tiến hành trong công nhân làm việc với amiăng tại Anh và tìm thấy 25% công nhân bị mắc các bệnh về có liên quan tới amiăng. Các thủ thục về luật định được tiến hành giữa các cơ quan Bộ ngành cho tới năm 1931 bệnh Bụi phổi-Amiăng được công nhận là bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm. Cũng vào những năm này, ở Mỹ đã đăng tải rất nhiều bài báo đề cập tới mối liên quan giữa amiăng và ung thư.

“Amiăng – niềm ước mơ hay ác mộng” …hiện nay nhiều bài báo khoa học đề cập tới hậu quả để lại của việc tiếp xúc với amiăng ở nhiều thập niên trước như những “cơn ác mộng”. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định là loại sợi “kỳ diệu” này gây ra một số bệnh đường hô hấp không thể chữa trị được. Và điều đáng lo ngại là bệnh thường xuất hiện rất muộn sau nhiều nămkể từ lần tiếp xúc đầu tiên, khi người ta đã lãng quên về nó.

Tại Úc, theo thống kê gần đây, hàng năm hơn 3000 người đã chết bởi các bệnh do amiăng gây ra, mà chủ yếu là bệnh U trung biểu mô. Nhiều chuyên gia cho rằng con số này còn tăng cao hơn nữa, tính đến năm 2010 có thể có tới 40.000 người chết vì U trung biểu mô hoặc ung thư phổi do tiếp xúc với amiăng.

U trung biểu mô là một dạng u ác tính, nguyên nhân của hầu hết các trường hợp bệnh hoàn toàn là do hít thở phải các sợi amiăng và thường tử vong trong vòng 6 tháng đến 2 năm kể từ khi phát hiện bệnh. Phần lớn các trường hợp tử vong do U trung biểu mô xảy ra sau khi tiếp xúc với amiăng tối thiểu là 15 năm, có trường hợp thời gian ủ bệnh kéo dài từ 20 năm đến trên 40 năm.Tỷ lệ chết do U trung biểu mô của công nhân tiếp xúc nghề nghiệp với amiăng cao hơn nhiều lần so với tỷ lệ chết vì bệnh này trong cộng đồng.

Cho đến nay, trên thế giới chưa tìm thấy nguyên nhân nào khác của bệnh này và tiếp xúc với bụi amiăng được xác định là con đường duy nhất dẫn tới phát triển ung thư trung biểu mô. Những người tiếp xúc với loại “bụi trắng” này còn có thể mang thảm hoạ về nhà cho những người thân trong gia đình của họ do quần áo bám bụi không được thay giặt tại nơi làm việc. Ngoài nguyên nhân tiếp xúc nghề nghiệp với amiăng, những người sống trong các ngôi nhà xây dựng sử dụng vật liệu chứa amiăng cũng có nguy cơ cao bị mắc căn bệnh này.

U trung biểu mô phần lớn gặp ở màng phổi, ngoài ra còn có thể thấy ở màng bụng, màng tim và chủ yếu là ở những người có tiếp xúc với amiăng, rất hiếm khi xảy ra với những người không tiếp xúc. Nhiều triệu chứng ban đầu của bệnh không điển hình, rất khó chẩn đoán phân biệt với các bệnh khác như:

• Đau bụng, đau ngực
• Đau ngang thắt lưng hoặc đau dọc hai bên sườn
• Khó thở, khó thở gắng sức
• Ho nhiều
• Ho ra máu
• Khó nuốt
• Khản giọng
• Sốt
• Mệt mỏi, suy nhược
• Sút cân
• Sưng tấy ở tay hoặc mặt

Một số trường hợp phải 3 tháng sau khi xuất hiện những dấu hiệu bệnh trên mới chẩn đoán được bệnh.

U trung biểu mô có 3 loại:

1. U trung biểu mô màng phổi: Loại này hay gặp nhất với biểu hiện tràn dịch màng phổi, mới đầu khu trú, sau có thể lan rộng xung quanh phổi. Bệnh nhân thấy đau ngực, khó thở.

2. U trung biểu mô màng bụng: Thường tổn thương rộng và có khả năng di căn rất nhanh. Các khối u phát triển chèn ép thành bụng gây tắc nghẽn đường tiêu hoá. Các bệnh nhân có những triệu chứng như: thiếu máu, buồn nôn, nôn, chán ăn, đau, cổ chướng.

3. Ung thư trung biểu mô màng tim: Các khối u có thể phát triển đầu tiên từ các tế bào trung biểu mô xung quanh tim và có khả năng di căn tới các cơ quan khác. Các triệu chứng mờ nhạt, chủ yếu là đau thắt ngực, đánh trống ngực, có thể kèm theo ho và tực thở.

Xác định bệnh:

-Việc quan trọng đầu tiên là xác định được bệnh nhân có tiếp xúc với amiăng.

-Khám và làm các thử nghiệm có thể tìm thấy các biểu hiện của U trung biểu mô như: tràn dịch phế mạc, dày màng phổi, cổ chướng (ở dạng u trung biểu mô màng bụng), đau thắt ngực.

-Chẩn đoán hình ảnh: chụp X-quang, hoặc chụp cắt lớp, chụp cộng hưởng từ để xác định vị trí, kích thước khối u, mức tổn thương sơ hoá phổi, Canxi hoá màng phổi, tràn dịch…

-Xét nghiệm dịch màng phổi, màng bụng để tìm tế bào ung thư và xác định phân loại: ung thư trung biểu mô, ung thư phổi hoặc ung thư các bộ phận khác của cơ thể.

-Ngoài ra người ta còn áp dụng một số kỹ thuật mới hiện đại để xác định khối u, lấy mẫu sinh thiết như: nội soi lồng ngực, nội soi phế quản ghép nối với camera, vi tính…

Điều trị bệnh U trung biểu mô hiện nay vẫn tuân thủ phác đồ điều trị đối với các loại ung thư: Phẫu thuật, Xạ trị, Hoá chất trị liệu.

Hiệu quả của điều trị phụ thuộc nhiều vào việc phát hiện sớm các trường hợp bệnh, vì vậy nếu một ai trong chúng ta đã tiếp xúc với amiăng dù một lần trong đời do tiếp xúc nghề nghiệp hay tại nơi sinh sống và thấy mình có một trong những biểu hiện bệnh được nêu ở trên, NÊN ĐẾN NGAY GẶP BÁC SĨ ĐỂ KHÁM VÀ XÁC ĐỊNH BỆNH !!!