Bại liệt (poliomyelitis) là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút bại liệt (poliovirus) thuộc nhóm vi rút đường ruột ở người gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa và hô hấp. Bệnh có khả năng lan rộng trong cộng đồng và gây thành dịch nếu miễn dịch cộng đồng suy giảm. Vi rút này có thể khiến người bệnh bị viêm phổi, suy dinh dưỡng, teo cơ, khó thở, liệt cơ hô hấp và tử vong. Việt Nam được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận đã thanh toán bệnh bại liệt vào năm 2000, tuy nhiên nguy cơ xâm nhập trở lại vẫn hiện hữu do poliovirus còn lưu hành tại một số quốc gia.

Nguy cơ dịch bệnh xâm nhập

Theo thông tin từ Cục Phòng bệnh - Bộ Y tế, tại tỉnh Svannakhet của Lào đã ghi nhận 01 trường hợp liệt mềm cấp và 02 trường hợp trẻ khỏe mạnh tiếp xúc với trẻ liệt mềm cấp có kết quả dương tính với vi rút bại liệt týp 1 biến đổi gen có nguồn gốc từ vắc xin (VDPV1).

Từ năm 2000, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công nhận Việt Nam thanh toán bệnh bại liệt và ghi nhận nỗ lực của Việt Nam trong việc bảo vệ thành quả này trong suốt thời gian qua. Trước diễn biến dịch bại liệt tại Lào, WHO đánh giá tại thời điểm hiện tại Việt Nam là một trong các quốc gia có nguy cơ cao xâm nhập vi rút bại liệt, đe dọa thành quả thanh toán bại liệt đã đạt được.

Vắc xin bại liệt được sử dụng trong chương trình tiêm chủng mở rộng.

Trước tình hình trên, Sở Y tế thành phố Hà Nội đề nghị các cơ sở khám chữa bệnh trong và ngoài công lập trên địa bàn thành phố tăng cường giám sát liệt mềm cấp đối với trẻ em dưới 15 tuổi đến khám và điều trị để xử lý kịp thời, hạn chế tối đa nguy cơ bùng phát, lây lan dịch bệnh.

Từng cơ sở y tế chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện cần thiết trong công tác khám, cấp cứu, chẩn đoán, điều trị khi ghi nhận ca bệnh. Thực hiện nghiêm quy định về kiểm soát nhiễm khuẩn để phòng lây nhiễm chéo trong cơ sở y tế.

Riêng Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội được Sở Y tế yêu cầu giám sát liệt mềm cấp trên địa bàn thành phố, đảm bảo đạt chỉ tiêu theo khuyến cáo của WHO lớn hơn hoặc bằng 1 trường hợp/100.000 trẻ em dưới 15 tuổi. Tăng cường giám sát sức khỏe đối với hành khách nhập cảnh từ các quốc gia đang có dịch bại liệt lưu hành, đặc biệt là người về từ Lào.

Đơn vị này có trách nhiệm phối hợp với Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương để xét nghiệm chẩn đoán tác nhân gây bệnh đối với các mẫu bệnh phẩm lấy từ các trường hợp liệt mềm cấp nghi bại liệt; thực hiện thông báo ngay cho các đơn vị liên quan về kết quả xét nghiệm và tiến hành điều tra dịch tễ, đánh giá nguy cơ, xác định nguồn lây và khoanh vùng phạm vi khu vực cần xử lý khi ghi nhận trường hợp có xét nghiệm dương tính hoặc nghi ngờ dương tính với vi rút bại liệt.

Sở Y tế cũng đề nghị UBND các phường, xã chỉ đạo trạm y tế trên địa bàn tích cực thực hiện công tác giám sát phát hiện các trường hợp liệt mềm cấp nghi bại liệt; tổ chức điều tra dịch tễ, điều tra di chứng, lấy mẫu, bảo quản và vận chuyển mẫu xét nghiệm đến Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thành phố Hà Nội.

Ngành y tế và các xã, phường tiếp tục truyền thông về bệnh bại liệt và các biện pháp phòng, chống (hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân, thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân, vệ sinh an toàn thực phẩm, ăn chín uống chín và sử dụng nước sạch; xử lý phân, chất thải và sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh; vận động đưa trẻ tham gia tiêm chủng đầy đủ; khuyến cáo đến ngay cơ sở y tế khi có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh…).

Chủ động phòng bệnh bằng vắc xin

Theo WHO cảnh báo, trẻ không được sử dụng vắc xin phòng bại liệt nếu mắc bệnh sẽ rất nguy hiểm và có thể để lại di chứng liệt, tàn tật suốt đời. Vì vậy, việc chủ động phòng bệnh bằng vắc xin cho trẻ em là vô cùng cần thiết để ngăn ngừa căn bệnh này.

Tiêm chủng là giải pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất. Hiện nay, chương trình tiêm chủng mở rộng đang sử dụng song song hai loại vắc xin: OPV (dạng uống, sống giảm độc lực) và IPV (dạng tiêm, bất hoạt). Trẻ nhỏ cần được uống OPV và tiêm IPV đúng lịch để đạt miễn dịch bền vững, ngăn chặn nguy cơ lây nhiễm. Các chuyên gia khuyến cáo, nếu tiêm đủ liều, vắc xin có thể bảo vệ đến 99% khỏi nguy cơ liệt do vi rút Polio.

Ngành y tế sẽ tập trung tuyên truyền đến người dân về tầm quan trọng của việc tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch các loại vắc xin phòng bệnh trong chương trình tiêm chủng mở rộng trong đó có vắc xin phòng bệnh bại liệt.

Đồng thời, các trạm y tế phường, xã rà soát các đối tượng trong độ tuổi tiêm chủng về tỷ lệ uống vắc xin và tỷ lệ tiêm vắc xin phòng bệnh bại liệt nhằm bảo đảm đủ liều vắc xin chứa thành phần bại liệt theo quy định; khẩn trương rà soát tiền sử tiêm chủng, tổ chức tiêm chủng vắc xin phòng bại liệt (IPV, bOPV) cho các trường hợp chưa uống/tiêm hoặc uống/tiêm chưa đủ liều, đặc biệt tại khu vực có nguy cơ cao; đẩy mạnh tiêm chủng thường xuyên cho các đối tượng trong chương trình tiêm chủng mở rộng đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Tiếp tục rà soát các trẻ là đối tượng tiêm chủng mở rộng năm 2024 chưa được tiêm chủng hoặc chưa tiêm chủng đủ liều để tổ chức tiêm bù liều các vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng trong tháng 12/2025. Đẩy nhanh tiến độ triển khai kế hoạch kiểm tra tiền sử và tiêm chủng bù 2 liều cho trẻ nhập học tại các cơ sở giáo dục mầm non, tiểu học trên địa bàn đảm bảo hoàn thành kiểm tra tiền sử và tiêm chủng bù liều trong tháng 12/2025. Ngành y tế sẽ cung ứng đủ vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng theo nhu cầu của các phường, xã.

Phòng ngừa bệnh bại liệt

Bệnh được chia thành 3 thể: Bại liệt thể nhẹ (thể không điển hình): Triệu chứng giống các bệnh nhiễm vi rút khác: sốt cao, đau đầu, mất ngủ, đau họng, buồn nôn, nôn mửa, táo bón hoặc tiêu chảy. Bệnh thường tự hồi phục sau vài ngày.

Bại liệt thể không liệt (thể viêm màng não vô khuẩn): Thường gặp các biểu hiện như đau đầu, cứng cổ và thay đổi về nhận thức, tâm thần.

Bại liệt thể liệt (thể nặng): Biểu hiện ban đầu là sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng, táo bón, nhạy cảm khi bị chạm vào cơ thể. Sau đó, bệnh nhân mất dần cảm giác và khả năng vận động ở chi dưới, dẫn đến liệt không đối xứng. Bệnh có thể hồi phục dần trong 2–6 tháng. Trường hợp nặng có thể liệt cả tủy sống và hành tủy, gây suy hô hấp và tử vong.

Để phòng bệnh bại liệt, ngành y tế khuyến cáo người dân hạn chế tiếp xúc với bệnh nhân, thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân, vệ sinh an toàn thực phẩm, ăn chín uống chín và sử dụng nước sạch; xử lý phân, chất thải và sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh. Đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ các vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng, trong đó có 3 liều vắc xin bại liệt đường uống (khi trẻ được 2, 3, 4 tháng tuổi) và 2 liều vắc xin bại liệt đường tiêm (khi trẻ được 5 tháng tuổi và từ 9 tháng đến dưới 1 tuổi) theo hướng dẫn của Bộ Y tế. Khi trẻ có các dấu hiệu như: sốt, buồn nôn, cứng gáy, đau cơ, đau chi hoặc liệt mềm cấp cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được khám và điều trị kịp thời.

Nguồn: Sở Y tế Hà Nội Tăng cường công tác phòng chống bệnh bại liệt