Asset Publisher Asset Publisher

Nhiều địa phương ghi nhận những chuyển biến tích cực, song vẫn đối mặt thách thức lớn về dịch tễ, rào cản tâm lý, thiếu hụt nguồn lực tài chính và nguy cơ lây nhiễm âm thầm trong cộng đồng.

Dịch HIV/AIDS có xu hướng trẻ hóa và tăng nhanh trong nhóm nguy cơ cao, nhiều tỉnh, thành phố phía Nam đang tăng tốc triển khai các chương trình dự phòng và điều trị, từng bước thu hẹp khoảng cách để đạt "mục tiêu quốc gia 95-95-95" vào năm 2030 (95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình, 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng virus ARV, 95% người điều trị bằng ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế). Nhiều địa phương ghi nhận những chuyển biến tích cực, song vẫn đối mặt thách thức lớn về dịch tễ, rào cản tâm lý, thiếu hụt nguồn lực tài chính và nguy cơ lây nhiễm âm thầm trong cộng đồng.

* Tăng tốc khống chế dịch, nhóm nguy cơ cao

Sở Y tế Đồng Nai vừa tổ chức lễ mít tinh hưởng ứng 35 năm Việt Nam ứng phó với HIV/AIDS, Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS (1/12) với chủ đề "Đoàn kết là sức mạnh - chung tay chấm dứt dịch bệnh AIDS". Thông điệp nhấn mạnh nỗ lực chung của toàn xã hội nhằm kiểm soát dịch trong bối cảnh Việt Nam vẫn ghi nhận hơn 13.000 ca nhiễm mới mỗi năm.

Là địa phương có số người nhiễm HIV cao của khu vực phía Nam, tỉnh Đồng Nai hiện quản lý trên 8.300 người nhiễm HIV còn sống. Theo số liệu mới nhất, từ tháng 12/2024 đến nay, tỉnh ghi nhận 353 ca mới, giảm 55 ca so với cùng kỳ. Đặc biệt, số tử vong giảm mạnh từ 40 ca (2024) xuống 11 ca (2025).

Phó Giám đốc Sở Y tế Đồng Nai, bác sĩ chuyên khoa II Lưu Văn Dũng nhận định, người nhiễm HIV được điều trị đầy đủ, tuân thủ thuốc tốt. Hơn 99% người đang điều trị ARV đạt ức chế tải lượng virus, vượt xa mục tiêu 95%. Đây là yếu tố quan trọng để giảm lây nhiễm trong cộng đồng. Tuy nhiên, dịch đang chuyển dịch sang nhóm nam giới trẻ 15 - 30 tuổi, đặc biệt nhóm quan hệ tình dục đồng giới (MSM); tỷ lệ lây qua đường tình dục tiếp tục chiếm ưu thế, thay thế hoàn toàn mô hình lây qua đường máu những năm trước.

Điểm sáng của Đồng Nai là mạng lưới dự phòng được mở rộng nhanh: 12 phòng khám PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm HIV - một phương pháp sử dụng ARV để dự phòng lây nhiễm HIV cho những người có hành vi nguy cơ cao nhưng chưa nhiễm virus); nhiều mô hình do cộng đồng dẫn dắt; các điểm cấp thuốc lưu động tại trường đại học, khu công nghiệp, khu dân cư.

Phòng khám ALO CARE tại phường Trấn Biên là điển hình với hơn 90% nhân viên thuộc cộng đồng LGBTQ (những người có xu hướng tính dục ngoài dị tính), tạo môi trường thân thiện, kín đáo, giảm rào cản tiếp cận.

Trường hợp của V.T, 26 tuổi, làm việc trong một khu công nghiệp ở xã Trảng Bom, phát hiện dương tính HIV khi xét nghiệm tình nguyện tại phòng khám ALO CARE (Đồng Nai). Nhờ được tư vấn kịp thời và điều trị ARV, hiện V.T. đã đạt ức chế tải lượng virus, sức khỏe ổn định, không còn nguy cơ lây cho bạn tình. "Nếu phát hiện muộn, tôi không biết sẽ ra sao. Giờ tôi yên tâm tiếp tục học và làm việc", V.T. chia sẻ. Trường hợp của V.T minh chứng hiệu quả của mạng lưới dự phòng và điều trị mở rộng, đặc biệt với nhóm tuổi trẻ nguy cơ cao.

Tỉnh tăng cường truyền thông cho nhóm tuổi trẻ bằng mạng xã hội, tiếp cận trực tuyến và hệ thống tình nguyện viên đồng đẳng. Đây là hướng đi phù hợp trong bối cảnh dịch HIV đang trẻ hóa mạnh.

Phát bao cao su miễn phí tại Lễ kỷ niệm Ngày Thế giới phòng chống AIDS (1/12) và Hội trại phòng chống AIDS 2006 tại Công viên 30-4 (TP. HCM) nhằm cổ động tích cực trong việc phòng chống HIV/AIDS. Ảnh: Thế Anh - TTXVN

Thành phố Hồ Chí Minh hiện là địa phương có số người nhiễm HIV cao nhất cả nước. Dịch tễ chuyển dịch rõ sang nhóm MSM, chiếm 75 - 84% số ca nhiễm mới. Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ, bác sĩ Võ Triều Lý, Trưởng khoa Nhiễm E (Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh), trong nhóm MSM, hành vi quan hệ tình dục tập thể, sử dụng chất kích thích khiến nguy cơ lây nhiễm rất cao. Chỉ một ca nhiễm có thể lây cho nhiều bạn tình.

Tình nguyện viên tuyên truyền kiến thức về phòng chống HIV/AIDS cho học sinh tại Lễ mit-tinh hưởng ứng Tháng hành động Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2024 và Ngày thế giới phòng, chống AIDS (1/12) do Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức (30/11/2024). Ảnh: Đinh Hằng - TTXVN

Những năm qua, Thành phố Hồ Chí Minh mở rộng mạnh mẽ PrEP, điều trị ARV và truyền thông "K = K - Không phát hiện = Không lây truyền". Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là kỳ thị, khiến nhiều người e ngại xét nghiệm sớm, chậm tiếp cận điều trị, dẫn đến nguy cơ lây nhiễm âm thầm.

Nguồn lực tài chính cũng là vấn đề đáng lo ngại khi nhiều dự án quốc tế dừng hỗ trợ từ năm 2025, khiến dịch vụ miễn phí cho nhóm nguy cơ cao bị thu hẹp.

* Nhiều thách thức về nguồn lực

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 của Việt Nam đặt ra 3 mục tiêu 95-95-95; đến nay, kết quả chung lần lượt là 87-79-95, còn chênh lệch với mục tiêu đặt ra.

Một nguyên nhân đáng chú ý là tính bền vững tài chính chưa đảm bảo, đặc biệt sau khi Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tạm dừng hoạt động từ năm 2025, khiến hàng nghìn người thuộc nhóm nguy cơ cao phải tự chi trả PrEP và xét nghiệm định kỳ.

Tại tỉnh Đồng Nai, giai đoạn 2019 - 2024 có gần 8.000 người dùng PrEP miễn phí. Khi nguồn tài trợ dừng lại, một bộ phận không đủ khả năng tiếp tục sử dụng dịch vụ, làm tăng nguy cơ gián đoạn bảo vệ, yếu tố có thể khiến dịch bùng phát trong nhóm MSM.

Bác sĩ chuyên khoa I Vũ Thị Ngọc, Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS (Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Đồng Nai) cho rằng, Đồng Nai có dân số đông, nhiều khu công nghiệp, lượng lao động nhập cư lớn. Nhóm trẻ xa gia đình dễ bị tác động bởi hành vi nguy cơ, khiến tốc độ lây lan khó kiểm soát nếu không xét nghiệm sớm và điều trị kịp thời.

Ngoài ra, tỉnh Đồng Nai giáp Thành phố Hồ Chí Minh, địa phương có các loại hình dịch vụ nhạy cảm phát triển mạnh, làm tăng khả năng lan truyền HIV giữa hai địa bàn.

Tại tỉnh Tây Ninh, ngành Y tế đang triển khai nhiều giải pháp khuyến khích người dân chủ động xét nghiệm, đặc biệt nhóm MSM, người nghiện chích ma túy và phụ nữ bán dâm. Bác sĩ chuyên khoa II Huỳnh Hữu Dũng, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Tây Ninh cho biết, nhiều trường hợp nhiễm mới được phát hiện ở giai đoạn "cửa sổ", thời điểm cơ thể chưa có kháng thể nên xét nghiệm thông thường có thể âm tính, trong khi người bệnh vẫn có khả năng lây truyền rất cao.

Tây Ninh mở rộng mạng lưới tư vấn - xét nghiệm, huy động câu lạc bộ đồng đẳng và lực lượng cộng tác viên cộng đồng đến từng nhóm nguy cơ. Mục tiêu là giúp người có hành vi nguy cơ xét nghiệm định kỳ, phát hiện sớm để điều trị ARV ngay trong ngày. Phân tích từ thực tế điều trị tại địa phương cho thấy, người nhiễm HIV được bắt đầu ARV sớm thường có tải lượng virus ức chế chỉ sau 3 - 6 tháng, sức khỏe ổn định, giảm 95% khả năng lây truyền cho bạn tình và gia đình.

Như trường hợp của H.L., 27 tuổi, lao động tự do ở phường Tân Ninh (tỉnh Tây Ninh), được tình nguyện viên đồng đẳng tại địa phương khuyến khích xét nghiệm HIV định kỳ. Khi kết quả dương tính, anh nhanh chóng được tư vấn sử dụng ARV và PrEP cho bạn tình, đồng thời tham gia nhóm hỗ trợ cộng đồng. Sau 5 tháng, tải lượng virus của H.L. ức chế hoàn toàn, sức khỏe ổn định, giảm hẳn nguy cơ lây lan.

Thực tế, các tỉnh, thành phố phía Nam đang từng bước cải thiện các chỉ số trọng yếu về phòng, chống HIV/AIDS. Đồng Nai đã đạt 90-81-99, vượt mục tiêu cuối về ức chế tải lượng virus; Thành phố Hồ Chí Minh duy trì tỷ lệ điều trị ARV cao nhất cả nước; Tây Ninh mở rộng mạnh xét nghiệm sớm.

Tuy vậy, dịch HIV/AIDS vẫn còn nhiều nguy cơ tiềm ẩn nếu người dân còn ngại xét nghiệm, kỳ thị người nhiễm vẫn tồn tại và nguồn lực tài chính chưa bền vững. Theo Phó Giám đốc Sở Y tế Đồng Nai Lưu Văn Dũng, phòng, chống HIV/AIDS chỉ hiệu quả khi có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và cộng đồng. Mỗi người dân đều là nhân tố quan trọng để ngăn chặn lây nhiễm mới và hướng tới chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Từ mạng lưới điều trị đến truyền thông cộng đồng, từ cấp phát PrEP lưu động đến xét nghiệm tại nhà, các địa phương phía Nam đang tiếp tục đổi mới phương thức tiếp cận, phù hợp với xu hướng dịch tễ ngày càng trẻ hóa. Nỗ lực này không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn góp phần đảm bảo an sinh xã hội, ổn định lực lượng lao động và sự phát triển bền vững của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam./.

(Nguồn: suckhoedoisong.vn)

Huyền Thị Lê