TS. Lương Mai Anh, ThS. Trần Anh Thành,

ThS. Khiếu Thị Quỳnh Trang, ThS. Nguyễn Thùy Linh,

Cục Quản lý môi trường y tế

 

Hàng năm gần 1,2 triệu người bị tử vong do các vụ va chạm giao thông, hầu hết xảy ra ở những nước có thu nhập trung bình và kém. Trong đó, chấn thương vùng đầu, cổ là nguyên nhân chính dẫn đến tử vong, thương tích trầm trọng và tàn tật do tai nạn giao thông đường bộ gây ra đối với những người tham gia giao thông, cả người lái xe lẫn người đi cùng. Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo đội mũ bảo hiểm (MBH) là biện pháp hiệu quả nhất làm giảm 70% nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của chấn thương sọ não. Ngoài ra, những người điều khiển xe máy và xe đạp sử dụng mũ bảo hiểm thì chi phí nằm viện trung bình bằng khoảng 20% so với chi phí đối với người không đội mũ bảo hiểm. Tại Việt Nam, theo báo cáo thường quy thực hiện theo Quyết định 1356/QĐ-BYT về việc ghi chép các trường hợp tai nạn giao thông (TNGT) cấp cứu vào viện, tỉ lệ chấn thương sọ não chiếm tới 35% so với các chấn thương khác. Tuy nhiên, chưa có các nghiên cứu sâu xác định mối liên quan giữa mức độ chấn thương sọ não (CTSN) và chất lượng của MBH.

Được sự hỗ tợ của Hiệp hội an toàn đường bộ toàn cầu, chúng tôi thực hiện nghiên cứu tại 2 bệnh viện: Việt Đức và Chợ Rẫy thời gian từ tháng 4 – 8/2013 nhằm xác định tỉ lệ bệnh nhân sử dụng mũ bảo hiểm đạt chuẩn và không đạt chuẩn, mức độ chấn thương sọ não ở bệnh nhân bị tai nạn giao thông sử dụng mũ bảo hiểm đạt chuẩn và không đạt chuẩn và xác định mối liên quan giữa mức độ CTSN và các loại MBH.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả dịch tễ học cắt ngang có phân tích thông qua thu thập số liệu sơ cấp về tình hình TNGT và đội mũ bảo hiểm của 3.000 trường hợp đi xe mô tô, xe gắn máy bị TNGT phải cấp cứu và nhập viện.

Kết quả cho thấy đối tượng nghiên cứu chủ yếu ở nhóm tuổi lao động từ 20-29 (35,6%), nam giới cao gấp 3 lần so với nữ giới (76,3%), lao động tự do chiếm tỷ lệ cao nhất với 22,0%, nông dân đứng thứ hai với tỉ lệ 17,8%. Đối tượng điều khiển mô tô, xe máy bị TNGT chiếm đến 86,5%. TNGT ở người đi xe mô tô, xe gắn máy thường xảy ra từ 16h30 đến 23h30, tập trung nhiều từ 19h30. Có tới 46,6% bệnh nhân bị chấn thương sọ não, trong đó 33,0% bị rách da đầu, 45,5% bị máu tụ, 9,1% nứt sọ và 4,0% lún sọ. Theo thang điểm Glasgow, 84,5% bệnh nhân bị CTSN ở mức độ nhẹ (>=13), 10,1% ở mức độ trung bình (9-12) và 5,4% ở mức độ nặng (<=8). Trong 3000 trường hợp có tới 40 trường hợp bị tử vong, chiếm 1,4%.

Đối với nguy cơ chấn thương sọ não với việc có và không đội mũ bảo hiểm, đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn và không đạt chuẩn, kết quả nghiên cứu cho thấy MBH làm giảm 80% nguy cơ bị chấn thương sọ não (p< 0,05). Đội MBH đạt chuẩn sẽ giảm 73% nguy cơ bị CTSN (p < 0,002). Kết quả đánh giá tình trạng MBH sau khi xảy ra tai nạn và CTSN cho thấy MBH vẫn còn nguyên trên đầu bảo vệ khỏi chấn thương sọ não đến 45,8% so với mũ bảo hiểm bị biến dạng/vỡ nhưng vẫn đội trên đầu, và bảo vệ khỏi chấn thương sọ não đến 31,3% so với mũ bảo hiểm văng ra khỏi đầu (p< 0,0001). Đội MBH đạt chuẩn sẽ giảm 54% nguy cơ bị rách da đầu, và giảm 59% nguy cơ bị máu tụ so với đội MBH không đạt chuẩn (p< 0,0001).

Nguy cơ chấn thương sọ não ở những đối tượng đội MBH với giá dưới 50.000 đ cao hơn gấp 2 lần so với những đối tượng đội mũ trên 100.000 – 200.000 đ, và với giá từ 50.000 đ – 100.000 đ, tỉ lệ bị chấn thương sọ não cao hơn gấp 1,8 lần (p < 0,05). Với mức độ chấn thương sọ não nặng, MBH không đạt chuẩn với giá thấp < 50.000 đ chiếm tỉ lệ khá cao là 63,6%, từ 50.000 -100.000 đ chiếm 24,2%. Ở mức độ chấn thương trung bình, đội MBH không đạt chuẩn ở mức giá thấp < 50.000 đ tỉ lệ bị chấn thương sọ não trung bình chiếm 57,9% và từ 50.000-100.000 đ chiếm 35,6%. Ở mức độ chấn thương nhẹ, đội MBH không đạt chuẩn với mức giá dưới 50.000 đ chiếm 67,7% và từ 50.000 -100.000 đ chiếm 30,2%. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p < 0,0001).

Nhóm trẻ dưới 6 tuổi không đội MBH có 11 em và chiếm 3,2%, trong đó có 7 em bị CTSN chiếm 0,5%. Nhóm tuổi từ 6-14 tuổi có 12 em không đội MBH, chiếm 3,5% , 17 em bị CTSN. 

Từ kết quả nghiên cứu, chúng tôi xin đưa ra một số khuyến nghị:

- Thường xuyên tăng cường tuyên truyền giáo dục, xây dựng các chiến dịch truyền thông khuyến khích người đi xe mô tô, xe gắn máy sử dụng mũ bảo hiểm đạt chuẩn, đặc biệt nhằm vào đối tượng thanh thiếu niên (20-29 tuổi), xây dựng góc tuyên truyền tại bệnh viện.

- Bộ Công thương đẩy mạnh kiểm tra, giám sát tại các cửa hàng kinh doanh, xưởng sản xuất, và công ty nhập khẩu,…về giá thành và chất lượng MBH, Bộ Công An giám sát việc thực thi đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn, ban hành các văn bản quy định xử phạt.

- Đưa ra những quy định và hình thức phạt đối với những đơn vị bán và sản xuất mũ bảo hiểm chưa đạt chuẩn.

- Nghiên cứu sâu về mức độ nặng nhẹ của CTSN với các loại MBH ở bệnh viện; Chất lượng và thị trường mũ bảo hiểm tại Việt Nam ở cộng đồng sau khi ban hành Thông tư liên tịch 06/2013 ngày 28/2/2013. Đặc biệt, tập trung nghiên cứu thực trạng đội MBH ở nhóm trẻ em dưới 6 tuổi.