1. Benzen là gì?

Benzen là chất ít tan trong nước, nhưng đặc biệt rất dễ hòa tan trong trong dầu khoáng cũng như trong dầu động vật, thực vật, dung môi hữu cơ và dễ bay hơi. Đặc biệt, benzen là một dung môi hoà tan được nhiều chất như mỡ, cao su, hắc ín, nhựa đường nhựa than, sơn, vecni,...

Hình 1: Benzen và các chất đồng đẳng

Trong công nghiệp, benzen là nguyên liệu tổng hợp chất hữu cơ như nitrobenzen, aniline, clo benzen, phenol,... sử dụng làm dung môi hòa tan chất mỡ.

Từ những năm 70 của thế kỷ 20, đã hạn chế sử dụng Benzen trong công nghiệp. Ở Việt Nam, việc nghiêm cấm sử dụng trong công nghiệp được quy định tại số 108 LB/QĐ.

2. Benzen xâm nhập và thải trừ khỏi cơ thể như thế nào?

Con đường vào cơ thể của Benzen khá đa dạng: đường tiêu hóa, qua da và đường hô hấp. Khi tiếp xúc với lượng benzen cao trong không khí, khoảng một nửa lượng benzen hít vào đi qua niêm mạc đường hô hấp và đi vào máu. Khi tiếp xúc với benzen trong thực phẩm hoặc đồ uống, hầu hết benzen đưa vào qua miệng đều đi qua lớp niêm mạc của đường tiêu hóa và đi vào máu. Một lượng nhỏ Benzen đi vào cơ thể qua da và vào máu trong quá trình tiếp xúc.

Sau khi vào máu, chuyển hóa ban đầu ở gan qua quá trình oxy hóa tạo chất chuyển hóa chính là Phenol, các sản phẩm khác được tạo ra gồm hydroquinone, catechol và 1, 2, 4-trihydroxybenzene. Các sản phẩm này được tiếp tục oxy hóa thành quinone hoặc semiquinone. Oxit benzen cung được chuyển hóa thông qua liên hợp glutathione để tạo thành axit S-phenylmercapturic. 

Tủy xương là cơ quan mục tiêu chính của nhiễm độc Benzen mạn tính gây gián đoạn tăng trưởng và nhân lên của tế bào tủy xương.

Hình 2: Chuyển hóa Benzen trong cơ thể

Đào thải Benzen dưới dạng không đổi qua phổi chiếm 17% lượng hấp thu vào sau tiếu xúc 4h. Khoảng 33% benzen hấp thu được đào thải qua nước tiểu chủ yếu dưới dạng liên hợp phenol, axit muconic và S-Phenyl-N-Acetyl cystein trong vòng 48 giờ sau khi tiếp xúc.

3. Benzen gây độc như thế nào?

Tiếp xúc với nồng độ thấp của benzen và đồng đẳng (toluen, xylen) trong thời gian dài có nguy cơ nhiễm độc và tổn thương hệ tạo máu.

Nhiễm độc cấp tính benzen gây tổn thương da, mắt và hệ hô hấp biểu hiện các triệu chứng đau đầu, chóng mặt, buồn nôn- nôn có thể nặng gây tử vong. Bác biểu hiện từ nhẹ đến nặng phụ thuộc vào nồng độ benzen và thời gian tiếp xúc. Ngoài ra còn có các dấu hiệu:

 - Đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn, mất trí nhớ, mất ý thức, hôn mê.

 - Nghe kém.

 - Tổn thương nhiều cơ quan quan trọng khác: thị giác, tiêu hóa (gan, mật,...), hệ tiết niệu (thận), hệ tuần hoàn, hệ hô hấp,…

Nhiễm độc mãn tính: khi tiếp xúc benzen hoặc đồng đẳng (toluen, xylen) trong môi trường lao động vượt quá giới hạn cho phép. Nhiều trường hợp sau tiếp xúc 1 tháng mới xuất hiện bệnh và có thể sau tiếp xúc 15 năm vẫn có thể khởi phát:

 - Rối loạn chức năng của cơ quan tạo máu.

 - Bệnh tăng sinh ác tính dòng bạch cầu

 - Bệnh u lympho.

 - Vô sinh.

Ngoài ra, khi tiếp xúc với đồng đẳng toluen và xylen có thể gây tổn thương hệ thần kinh với nhiều biểu hiện suy giảm trí nhớ, mất tập trung, trầm cảm,…

Hình 3: Nhiễm độc benzen có nguy cơ tổn thương hệ tạo máu

4. Khi nào cần làm xét nghiệm benzen?

Xét nghiệm benzen thường được dùng cho các ddooios tượng có nguy cơ nhiễm độc cao như:

Kiểm tra sức khỏe cho người lao động tuyển dụng mới.

Khám sức khỏe thường kỳ theo quy định của Bộ Y tế.

Kiểm tra sức khỏe nhiễm độc Benzen cho người lao động:

Làm việc tại cơ sở sản xuất sơn và da giày.

Công nhân trong các ngành nghề sản xuất có phơi nhiễm trực tiếp với benzen, toluen.

Người lao động trong ngành khai thác, chế biến dầu mỏ.

Khai thác, tinh luyện, chế biến benzen và đồng đẳng.

Người lao động sản xuất đồ nhựa.

Công nhân sản xuất và điều chế cao su.

Một số ngành nghề khác: mực in, vecni, sơn, matit.

5. Có thể phát hiện tình trạng nhiễm độc benzen bằng những xét nghiệm nào?

Các xét nghiệm thường quy: Tổng phân tích tế bào máu, thời gian máu đông, máu chảy.

Xét nghiệm nước tiểu: MicroAlbumin/Albumin niệu, trụ niệu, hồng cầu niệu.

Xét nghiệm nồng độ của Benzen:

Định lượng axit t, t-muconic niệu hoặc phenol niệu cho người tiếp xúc benzen.

Định lượng O-crezon niệu hoặc axit hyppuric niệu cho người tiếp xúc toluen.

Định lượng axit metyl hyppuric niệu cho người tiếp xúc với xylen.

Kết quả xét nghiệm như thế nào là nhiễm độc benzen?

Chẩn đoán nhiễm độc benzen khi có tiêu chuẩn:

Nồng độ Axit t,t-muconic niệu lớn hơn 0,5 g/g creatinin hoặc nồng độ axit S phenylmercapturic trong nước tiểu lớn hơn 25 mcg/g creatinin.

Chẩn đoán nhiễm độc toluen, xylen khi có các tiêu chuẩn:

Với nhiễm độc toluen: nồng độ Toluen trong máu lấy trước buổi làm việc cuối cùng của tuần làm việc lớn hơn 0,02 mg/L hoặc nồng độ toluen trong nước tiểu lấy vào cuối buổi làm việc lớn hơn 0,03 mg/L hoặc O-crezol nước tiểu lớn hơn 0,3 mg/g creatinin.

Chẩn đoán tình trạng nhiễm độc với xylen khi xét nghiệm có nồng độ axit metyl hippuric trong nước tiểu lớn hơn 1,5 g/g creatinin.

Theo: medlatec.vn