Thế nào là bệnh nghề nghiệp?

Bệnh nghề nghiệp là bệnh phát sinh do điều kiện lao động, sản xuất có hại của nghề nghiệp tác động đối với sức khỏe người lao động. Bệnh nghề nghiệp có thể cấp hoặc mãn tính. Đối với bệnh nghề nghiệp cấp tính, nguyên nhân là do tiếp xúc với các hóa chất hoặc các yếu tố tác hại nghề nghiệp có độc tính cao với nồng độ cao trong thời gian ngắn và trước kia nhóm bệnh nghề nghiệp này được liệt vào nhóm tai nạn lao động.

Người lao động làm trong ngành than dễ mắc bệnh bụi phổi - than

Bệnh liên quan đến nghề nghiệp bao gồm bệnh nghề nghiệp và những bệnh có một phần nguyên nhân do tiếp xúc nghề nghiệp. Vấn đề bệnh liên quan đến nghề nghiệp cũng mới được quan tâm gần đây. Số liệu bệnh liên quan đến nghề nghiệp trên thực tế cao hơn rất nhiều so với số liệu bệnh nghề nghiệp được báo cáo chính thức. Thời gian bị bệnh thường kéo dài nên việc thống kê báo cáo thường gặp khó khăn. Công tác phòng, chống bệnh liên quan đến nghề nghiệp cũng ít được quan tâm hơn so với phòng, chống tai nạn lao động do thời gian đánh giá hiệu quả dự phòng chậm.

Những con số đáng báo động trên thế giới

Theo Tổ chức Y tế thế giới, ba nguy cơ nghề nghiệp gây tử vong cao nhất ở các nước thu nhập thấp và trung bình là bụi, nguy cơ gây thương tích và nguy cơ gây ung thư. Thứ tự các nguy cơ này ở các nước thu nhập cao là bụi, nguy cơ gây ung thư và nguy cơ gây thương tích.

Theo ước tính của Tổ chức Lao động quốc tế, hiện nay, hàng năm trên thế giới có tới 160 triệu người bị bệnh và khoảng 2 triệu người lao động bị chết do bệnh liên quan đến nghề nghiệp, trong khi số tử vong do TNLĐ khoảng 360.000 người một năm. Như vậy, mỗi ngày có khoảng 5.330 người chết do bệnh liên quan đến nghề nghiệp. Tình hình bệnh liên quan đến nghề nghiệp trên thế giới có xu hướng ngày càng tăng.

Năm 2010, Tổ chức Lao động quốc tế đã ban hành danh mục gồm 105 bệnh nghề nghiệp, trong đó có: 56 bệnh do tiếp xúc với yếu tô nguy hiểm nơi làm việc (hóa chất, yếu tố vật lý, vi sinh vật), 26 bệnh nghề nghiệp theo cơ quan tác động (hô hấp, da, rối loạn cơ xương khớp, rối loạn tâm thần), 21 bệnh ung thư nghề nghiệp và 2 bệnh khác.

Trong số gần 2 triệu trường hợp tử vong do bệnh liên quan nghề nghiệp, có tới 25% là ung thư, 21% là bệnh tim mạch và 28% là bệnh lây nhiễm. Thiệt hại do bệnh liên quan đến nghề nghiệp gây ra là rất lớn. Theo ước tính của giáo sư Leigh và cộng sự công bố năm 2006, thiệt hại về chi phí y tế, lương và giảm thu nhập cũng như tổn thương, đau đớn do bệnh tật gây ra là khoảng 77 tỷ đô la Mỹ.

Thực trạng và giải pháp giảm thiểu bệnh nghề nghiệp tại Việt Nam

Hiện nay, Việt Nam mới có 28 bệnh nghề nghiệp được đưa vào danh mục bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm, trong đó đã bao gồm 3 bệnh nghề nghiệp mới được bổ sung thêm vào danh mục bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm trong giai đoạn 2006 – 2011. Đó là bệnh nhiễm độc nghề nghiệp do Cadimi, bệnh HIV/AIDS nghề nghiệp, bệnh rung chuyển toàn thân nghề nghiệp. Dự kiến trong thời gian tới, sẽ có thêm 3 bệnh nghề nghiệp mới sẽ được Cục Quản lý Môi trường Y tế (Bộ Y tê) dự thảo bổ sung đưa vào danh mục bệnh nghề nghiệp, bao gồm các bệnh sốt rét nghề nghiệp, bệnh bụi phổi – Talc nghề nghiệp và bệnh bụi phổi – than nghề nghiệp.

Người lao động ngành dệt may dễ mắc bệnh bụi phổi - bông

Ngoài ra, từ năm 2007, với chương trình phòng chống bệnh nghề nghiệp, bên cạnh việc quan tâm hơn đến công tác nghiên cứu, bổ sung các bệnh nghề nghiệp mới, Bộ Y tế tiếp tục đầu tư kinh phí cho nghiên cứu, xây dựng các kỹ thuật xác định nồng độ các chất độc hại trong môi trường lao động cũng như cách đánh giá điều kiện làm việc của người lao động, xét nghiệm cận lâm sàng khác phục vụ chẩn đoán bệnh nghề nghiệp. Lực lượng cán bộ làm công tác sức khỏe nghề nghiệp cũng được tăng cường cả về số lượng và chất lượng.

Hiện,môi trường lao động ở Việt Nam vẫn còn nhiều ô nhiễm. Theo thống kê của Cục Quản lý Môi trường Y tế, trong giai đoạn 2006 – 2011, vẫn còn 14,26% số mẫu đo môi trường vượt tiêu chuẩn vệ sinh cho phép (giai đoạn 2001 – 2005 tỷ lệ này là 19,6%). Các yếu tố có tỷ lệ mẫu vượt tiêu chuẩn cho phép cao nhất là ồn (22,16%), phóng xạ (20%) và ánh sáng (15,28%), bụi (11,3%).

Trước thực trạng môi trường lao động như vậy, thông qua các đợt khám sức khỏe định kỳ, khám bệnh nghề nghiệp, đã phát hiện hàng ngàn trường hợp người lao động mắc bệnh nghề nghiệp. Năm 2012, theo báo cáo của 73/76 tỉnh, thành phố và đơn vị, 5.171 trường hợp nghi mắc bệnh nghề nghiệp đã được phát hiện, tập trung vào 7 bệnh bụi phổi silic, bụi phổi bông, viêm phế quản mãn tính, nhiễm độc benzen, bệnh do quang tuyến X và các chất phóng xạ, điếc do tiếng ồn, sạm da nghề nghiệp, viêm gan virus. Trong số này, đã giám định được 1.338 trường hợp mắc bệnh nghề nghiệp với 107 trường hợp được hưởng trợ cấp một lần và 175 trường hợp được nhận trợ cấp thường xuyên. Tổng số cộng dồn bệnh nghề nghiệp đến tháng 12/2012 là 27.515 trường hợp.

Nhằm hỗ trợ tích cực công tác phòng ngừa bệnh nghề nghiệp, trong giai đoạn 2007 – 2010, Bộ Y tế đã nghiên cứu xây dựng 4 mô hình phòng chống bệnh nghề nghiệp, cụ thể: Mô hình phòng chống bệnh bụi phổi – silic, bệnh điếc nghề nghiệp do tiếng ồn, bệnh sạm da nghề nghiệp, bệnh viêm gan virus nghề nghiệp. Các mô hình này đã được áp dụng và nhân rộng trên nhiều tỉnh trên toàn quốc và bước đầu thu được các kết quả khả quan.

Tiếp tục nâng cao hiệu quả phòng ngừa bệnh nghề nghiệp, trong giai đoạn 2012 – 2015, công tác nghiên cứu xây dựng cơ sở khoa học để bổ sung thêm nhiều bệnh nghề nghiệp có tồn tại ở trong các cơ sở lao động được ưu tiên, chú trọng. Các bệnh nghề nghiệp được ưu tiên nghiên cứu là các bệnh có số lượng lớn công nhân tiếp xúc với những yếu tố tác hại nghề nghiệp ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động, làm giảm năng suất lao động và thường để lại di chứng cũng như đã được Tổ chức Lao động Quốc tế đưa vào danh mục bệnh nghề nghiệp được bảo hiểm./.

BS. Nguyễn Quảng Thức

Cục Quản lý Môi trường y tế - Bộ Y tế